Ru
Məşhurların bizə tətbiq etdiyi qlamur it obrazı dünyanın ən qədim it cinslərindən biri adına heç də uyğun gəlmir. Çixuaxua iti Meksikanın Çiuaua ştatının adını daşıyır. Bu cins sanki əcdadlarının müdrikliyini və qorxmazlığını özünə çəkib. İnanılmaz dərəcədə sadiq amiqolar son dərəcə kiçik ölçülərinə baxmayaraq, insanların qəlbində böyük yer qazanıblar.
Çixuaxualar itləri, xanımlar, uşaqsız ailələr, yaşlı insanlar və itə çətin qulluqla bağlı yüklənmək istəməyən tənbəl insanlar üçün uyğundur.
Çixuaxua it cinsinin mənşəyi
Çixuaxua cinsinin rəsmi yaranma tarixi 16 əsr olsa da, cinsin kökləri qədimi dövrə gedir. Hesab olunur ki, bu itlər qədim teçiçi adlanan aboriqen itlərdən yaranmışdılar. Teçiçi itləri hindi tayfaları tərəfindən əhliləşdirilmişdilər. Onları həm qida kimi, həm dini qurban kəsmə rituallarında istifadə edirdilər. Bu itlərin o biri dünyaya bələdçi olmalarına inanırdılar. Bu səbəbdən teçiçiləri həmçinin mumifikasiya edib ölənlərlə birgə basdırardılar. Cənubi Amerika ispanlar tərəfindən işğal olunnduqdan sonra teçiçi itləri sınaqdan keçirilmişdilər. Teçiçilərin bir hissəsi meşəyə qaçıb vəhşiləşmişdi. İnsanlarla qalan teçiçilər digər cinslərlə cütləşərək zamanla xarici görünüşünü dəyişmişdilər. Onlar Şimali Amerikada, sonra isə digər kontinentlərdə də yayılmışdılar. Öz aboriqenliyinə baxmayaraq çixuaxuanın gen tipində toy-teriyer, karlik pinçer, papiyon və karlik şpitslərin qanları aşkar olunmuşdu.
Çixuaxua itlərinin standartı və beynəlxalq tanınması 20 əsrin birinci yarısına aiddir. Çixuaxuanın digər adı da “arizon iti”, “texas iti”-dir. Buna səbəb də qeyd olunan ştatın Meksika ilə sərhəddə olması və buna görə çixuaxunın bu yerlərdə geniş yayılmasıdır.
Çixuaxua haqqında maraqlı məlumatlar (faktlar)
- Bu, ən kiçik it cinslərindən biridir. Perl adlı rekordsmen itin boyu 9.14 sm, uzunluğu 12.7 sm, çəkisi isə 553 qr təşkil etmişdi.
- Merl (mərməri) tük rəngi çixuaxua standartlarından kənar çıxır.
- Kəllə quruşuluna görə 2 növ çixuaxua seçilir: maral tipli və alma tipli.
- Çixuaxua itinin Meksikada ən populyar adı Çikodur (ispan dilindən “körpə”, “balaca” deməkdir)
- İnanclara zidd olaraq çixuaxuanın qorxaqlığı ona xas bir xasiyyət deyil. Əksinə, bu, itin kənarlaşmasına belə əsas ola bilər.
- Tikap (teacup – ing. dilindən fincan tərcümə olunur) çixuaxuların yetişdirilməsi 2018-ci ildən qadağandır. Çünki bu zəif və həyat qabiliyyətləri olmayan, hətta çəkiləri 1 kq-dan az olan itlər sanki insan əlində oyuncaqlara çevrilmişdilər.
- Bu cinsin bir çox nümayəndəsi açıq əmgək ilə doğulurlar. O bağlanmadığı halda sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
- SSRİ-də ilk çixuaxuaları Kuba ilə SSRİ arasındaki dostluğun möhkəmləndirməsi şərəfinə Xuşeva hədiyyə olaraq təqdim olunmuşdur.
- Çixuaxualar özünə şəxsi məkan formasında yuva düzəltməyi sevirlər.
- Belə bir inanc var ki, uzuntüklü çixuaxualar qisatüklülərlə müqayisədə daha mehribandırlar.
Çixuaxua necə seçilməli?
Çixuaxua bala itini seçərkən bu qaydalara riayət etməyiniz gərəkdir:
- Yetişdiricinin reputasiyasına diqqət edin. O, sizə itin baytarlıq pasportunu, valideynləri və nəsil şəcərəsi barədə məlumat təqdim etməlidir.
- İtin cins standartlarına (məqalədə qeyd olunub) uyğun olmasına diqqət edin
- Çixuaxuanın qulaq və gözlərinə fikir verin. Qızartı, ifrazatlar xəstəliklər zamanı olur.
- Sağlam ev heyvanın tükləri gur və parlaq olmalıdır.
- Utancaq və qorxaq bala it gələcəkdə problemlər gətirəcək. Sağlam bala itlər hər zaman aktiv və maraqlanan olurlar.
- Arıqlıq və iştahsızlıq narahat əlamətlərindən biridir
Çixuaxua itinin mənfi və müsbət cəhətləri
Digər it cinslərində də olduğu kimi bu meksikalı itlər bir sıra müsbət və mənfi cəhətlərə malikdirlər.
Çixuaxunın müsbət tərəflərinə bunlar şamil olunur: az yer tutması (həm yataqxana otağında, həm də villada yaşa bilər), asan qulluq (çox tüləmir), zəkası və təlim alma qabiliyyəti (lakin inadkarlığına görə bu asan olmaz), sadiqlik, uzunömürlülük.
Çixuaxunın mənfi tərəflərinə bunlar şamil olunur: bədənin kövrək olması (hündürlükdən edilən tullanışlar onlar üçün deyil), əmgək ilə problemlər, həssas həzm sistemi (rasionuna xüsusi diqqət yetirmək lazımdır), inadkarlıq və qisasçılıq. Lakin hər şey sahibinin itinə verdiyi tərbiyədən asılıdır. Fakt deyil ki, ev heyvanınızdan balaca bir tiran böyüyəcəkdir.
Çixuaxuanın xasiyyəti
Çixuaxua digər miniatür cinslərdən müvazinətlik və sakitliyi ilə seçilir. Temperamentə görə onlar tez-tez teriyerlərlə müqayisə edilirlər.
Miniatür ölçülərinə görə bu cins mənzil şəraitində çox rahat saxlanıla bilər. Çixuaxua həm tək insanlar, həm də böyük ailələr üçün sadiq dost olacaqdır. Lakin onları kiçik uşaqlar olan evdə saxlamamaq məsləhət görülmür. Uşaqlar incə heyvana xəsarət yetirə bilər, çixuaxua isə cavabsız qalmayacaqdır.
Bu kiçik canlı öz sahibinə çox bağlanır və hətta onu müdafiə etmək üçün "ölüm" ilə üzləşməyə hazırdır. Bəzən belə sevgi həddindən artıq bezdirici olur. Siz ev işlərini görərkən dalınızca quyruq kimi gəzməyinə təəccüblənməyin. O, sahibini razı salmaq üçün hər şeyi edəcəkdir. Ancaq bir dəfə olsa belə balaca dostunuza diqqətinizi əsirgədinizsə, qısqanclıq partlayışına hazır olun. Görünən qorxmazlığa baxmayaraq, cinsin bəzi nümayəndələri olduqca həssas və küsəyən ola bilirlər. Sahibinin və insan diqqətinin yoxluğuna dözməyəcəklər.
Çixuaxua yad insanlara son dərəcə ehtiyatla yanaşır, buna görə də qonaqları bu davakar hürərək və dişləyərək qarşılayacaqdır.
Digər heyvanlarla bu meksikalı it dominantlıq nümayiş etdirir və yalnız onun nüfuzunu qəbul edənlərlə yola gedir. Çixuaxua öz cinsindən başqa digər itlərə qarşı aqressiv ola bilir. Balaca dəcəl rəqibinin ölçüsünə qətiyyən əhəmiyyət vermir - o asanlıqla pitbulun üstünə hürə bilər.
Çixuaxua itinin fiziki xüsusiyyətləri və standartı
Bədəni
Quruluşu yığcamdır, belı qısadır, ikinci beli (lumbar) əzələlidir, sağrısı enlidir. Sinəsi geniş və dərindir. Qarnı yaxşı yığılıb.
Baş və kəlləsi
Kəllə forması yuvarlaqlaşdırılmışdır. Əmgək (kəllənin bitişməmiş hissəsi) qəbulolunandır. Enli və geniş üzü buruna doğru daralır. Alından ağıza keçid genişdir və yaxşı müəyyən edilir. Boynu uzundur və bir az əyridir.
Gözləri
Böyük və dairəvidirlər. Qüzehi qişası adətən tünddür. Çixuaxuanın gözləri həddindən artıq yaşarmağa meyllidir, bu da tükdə göz yaşı ləkələrı qoyur.
Ayaqları
Ön ayaqları düz və uzundur. Çiyinləri damarlıdır. Dirsəkləri bədənə sıx yerləşib. Əladarağı güclüdür və bucaq altında yerləşib. Arxa ayaqları düzdür və yaxşı inkişaf etmiş əzələlərə malikdir. Pəncələri kiçikdirlər, inkişaf etmiş yastıqları vardır. Barmaqları aralı yerləşib, caynaqları uzundur.
Quyruğu
Orta boy quyruğun əsası qalındır, ucuna doğru isə daralır. Hündür yerləşib.
Qulaqları
Dik qulaqlarının əsası enlidir, bir az yuvarlaqlaşdırılmış ucları vardır. Sakit vəziyyətdə onlar aralı durur və 45 dərəcə bucaq altında sallanır.
İnfeksiyanın qarşısını almaq üçün qulaqlarını xüsusi vasitələrlə təmizləmək lazımdır.
Tükü
Uzuntüklü itlərdə tük hamar və yumşaqdır və kiçik alt tük örtüyə malikdir. Boyun, qulaqlar, pəncələr və arxa ayaqlarda tük daha uzundur. Bu cür tük örtüyü daha tez-tez qulluq tələb edir.
Qısatüklülərin tük örtüyü hamar olur və bədənə sıx yerləşir. Boyun və quyruqda tük daha uzundur, baş və qulaqlarda qısadır.
Rəngi
Çixuaxua iti birrəngli (qara, ağ, favn, şokolad, boz və gümüşü), trikolor, brindl (pələng), xallı, merl və digər rənglərdə rast gəlinir. Bütün rənglərin tonu solğundan çox tündə qədər dəyişə bilir.
Çixuaxu itinin yemlənməsi
Həssas həzmli olduğuna görə çixuaxuanın yemləməsinə məsuliyyətlə yanaşmaq lazımdır. Seçilmiş rasionun cinsin qidalanma ehtiyaclarına tam cavab verməsi vacibdir. Ev heyvanınız üçün yalnız yüksək keyfiyyətli premium yemlər seçin. Premium və superpremium it yemləri (məs., ProPlan, Monge, Grandorf və digərləri) miniatür it cinsləri üçün xüsusi yem xəttlərinə malikdir.
Royal Canin istehsalçısı artıq onilliklərdir ki, hər bir cinsin fərdi ehtiyaclarına görə rasionlar hazırlayır və çixuaxua iti istisna deyil. Onların arasında həm böyüyən orqanizm üçün, həm də yetkin heyvanın sağlamlığını qorumaq üçün yem tapa bilərsiniz. Bu yem həmçinin çixuaxuada geniş yayılmış problem olan diş daşı yaranmasının qarşısını alır.
Mükəmməl balans üçün quru yemi nəm ilə qarışdırın. Təmiz içməli su həmişə ev heyvanı üçün əlçatan olmalıdır.
Əgər ev heyvanlarınızı yalnız təbii qida ilə bəsləmək istəyirsinizsə, peşəkar baytar həkiminə müraciət etməlisiniz. Pəhrizi özünüz tərtib etdiyiniz və ya ev heyvanınızı süfrənizdən yedizdirdiyiniz halda onun səhhətinə ciddi zərər vurmağa risk edirsiniz.
Çixuaxua itinin təlimi
İnadcıl balaca yalnız nüfuzlu sahibə itaət edəcəkdir, buna görə də ilk gündən ona evin başçısı kim olduğunu göstərin. Tərbiyəyə 2-3 aydan başlamaq yaxşıdır. İtinizi səhvlərinə görə danlayın, yalnız üstünə qışqırmaq və ya fiziki aqressiya göstərmək olmaz. Bu, heyvanın psixi vəziyyətinə ziyan vuracaqdır. Çixuaxua iti üçün sahibinin tərifi çox vacibdir, buna görə də it onu razı salmağa çalışacaqdır. Pozitiv yanaşmalı təlim metodu onlar üçün uyğun gələcəkdir. Sözünüzə baxdıqda iti dadlı çərəzlər ilə mükafatlandırın və oxşadın, səhv davranışa diqqət yetirməyin.
Hələ kiçik yaşlarında çixuaxuanı hopdurucu əskiyə tualetə getməyə öyrətmək lazımdır. Вu işdə tualetə alışdırma üçün xüsusi damcılar sizə kömək edə bilərlər (məsələn, Beeztees Karlie Puppy Trainer). Bütün peyvəndlər vurulduqdan sonra təxminən 4 aya çatdıqda heyvanı tualetə çöldə getməyə öyrətmək lazımdır. Soyuq mövsümdə "kiçik meksikalını" yalnız geyimdə küçəyə çıxarmaq olar.
Gəzinti zamanı özbaşınalıq etməsin deyə iti sadə əmrlərə öyrətmək məsləhət görülür. Heyvanın sosiallaşması ilə məşğul olun və onu yeni yerlər və insanlar ilə tanış edin.
Kiçik dostunuza qarşı səbirli olun və nəticə özünü gözlətdirməyəcəkdir.
Çixuaxua itinə baxım
Çixuaxua xüsusi qulluğa ehtiyac duymur. Gigiyenik baxımına standart prosedurlar daxildir.
İtin çimizdirməsi 3 aydan bir həyata keçirilir. Sərgilərdə iştirak edən itləri daha tez-tez çimizdirmək olar. Lakin nəzərə almalısınız ki, xüsusi it şampunu (hətta açıq rəng tüklər üçün də xüsusi növlər mövcuddur) lazım olacaqdır. Ev heyvanınızı təravətləndirmək üçün xüsusi parfümlaşdırılmış spreylərdən və ya təmizləyici nəm salfetlərdən də istifadə edə bilərsiniz.
Daramanın tezliyi və onun üçün lazım olan it üçün daraq növü çixuaxuanın tükünün uzunluğundan asılıdır. Qısatüklü iti həftədə 2 dəfə sərt daraqla daramaq kifayət edəcəkdir. Uzuntüklünü isə bir gündən bir daramaq lazımdır. Uzun tüklərin qulluğunda dərini zədələməyən yuvarlanmış ucluqlarla olan metalik daraq kömək edəcəkdir. İti əvvəlcə tüklərin əks böyümə istiqamətində, sonra isə böyümə istiqamətində daramaq lazımdır. Tüləmə dövründə baxım vasitələri siyahısına alt tükləri təmizləyən daraq əlavə olunmalıdır.
Bala itlərin caynaqları ayda 2 dəfə kəsilməli, yetkin itlərin caynaqları isə ayda 1 dəfə kəsilə bilər. Caynağın altındaki həssas nahiyəni zədələməyin.
Qızartı, axıntı və s. problemləri aşkar etmək üçün çixuaxuanın qulaq və gözlərini mütəmadi olaraq baxışdan keçirin. Xoşagəlməz qoxu da infeksiya əlamətidir. Gözlərini xüsusi süd/losyon ilə həftədə 2 dəfə, qulaqları isə çirkləndikcə təmizləmək gərəkdir. Çimizdirmə zamanı itin qulağına suyun yığılmamasına diqqət edin. Qulaqda gənələrin olub olmamasını mütəmadi olaraq yoxlayın.
Antiparazitar emal sevimli ev heyvanının qulluğunda əvəzolunmaz tədbirdir. Parazitlərin aktiv dövrü isti fəsil aylarına düşür (aprel-noyabr). Bu dövrdə çixuaxuanızı hər ay xüsusi it üçün bit, birə və gənə dərmanları ilə emal etməlisiniz.
Qurd dərmanlarının qəbulunun tezliyi də itin həyat tərzindən asılı olur. Heyvanınız təbii bəslənirsə, tez-tez çiy və ya az bişirilmiş ət yeyirsə, dehelmintizasiya 3 aydan bir aparılmalıdır. Ev heyvanı hazır yem yeyərsə, küçədə yerdən yemirsə, ildə 2 dəfə qurd dərmanı qəbul edə bilər.
Çixuaxua itinin sağlamlığı
Yaxşı qulluq edildikdə çixuaxua 20 ilədək yaşaya bilər. Lakin onlar kiçik cinslərdə olan bəzi genetik xəstəliklərə meyllidirlər.
Çixuaxua tam inkişaf etməmiş kəllə ilə doğulan yeqanə itlərdir. Kəlləsi 3-4 yaşına formalaşır. Bu səbəbdən çixuaxuada hidrosefaliya riski mövcuddur.
Cins arasında tez-tez diş və diş əti problemlərinə rast gəlinir. Dişlərin müntəzəm təmizlənməsi, dügün yem, stomatoloji çərəzlər və ağız boşluğu üçün xüsusi vasitələr kariyes və diş daşı yaranmasının qarşısını alırlar.
Diz qapağının çıxığı olan kimi nəfəs yolu kollapsı da çixuaxua arasında nadir hal deyil. Heyvanın boynuna düşən təzyiqi aradan qaldırmaq üçün baytar həkimləri sinə qayışından istifadə etməyi məsləhət görürlər. Hündürlükdən edilən hər bir atlayış acınacaqlı nəticələ bilər.
Dəri tərəfindən demodeks gənəsi səbəbindən yaranan demodekoza rast gəlinir.
Digər tez-tez rast gəlinən xəstəliklər arasına daxildir: ürəyin ikitaylı qapağının displaziyası, hipoqlikemiya (qanda şəkərin az olması), ağciyər arteriyasının stenozu.
Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq baytar həkiminə profilaktik ziyarət, vaxtında vaksinasiya, düzgün rasion və qulluq sevimli itinizə uzun və xoşbəxt ömür bəxş edəcəkdir.
